Uroczystościom religijnym w starożytnej Grecji towarzyszyły często festiwale (występy poetów, śpiewaków, aktorów) oraz zawody sportowe. Wśród wielu takich imprez, największą sławę zdobyły igrzyska odbywające się w Olimpii, ku czci Zeusa. Za mitycznego twórcę Igrzysk Olimpijskich uznaje się Pelopsa, syna herosa Tantala. Pelops zapragnął poślubić córkę króla Ojnomaosa - złotowłosą Hippodameję. Ojciec obiecał dać jej rękę temu kto zwycięży go w zawodach rydwanów. Jednocześnie groził, że przegranemu obetnie głowę. Pelops przystał na te warunki. Przekupił jednak woźnicę królewskiego, aby wyjął gwóźdź z koła królewskiego rydwanu. W czasie wyścigu pojazd rozpadł się, a król spadł na ziemię i zabił się. Woźnica zamiast nagrody został zrzucony przez syna Tantala ze skały. Opisany tu wyścig rydwanów odbywał się w miejscu, gdzie potem powstała Olimpia. A Pelops w podziękowaniu bogom za zwycięstwo (nieuczciwe wprawdzie) ustanowił w Olimpii igrzyska.

Pierwszy udokumentowany opis igrzysk, z 776r. p.n.e., znaleźć można w Illiadzie Homera. Prawdopodobnie igrzyska takie odbywały się już wcześniej, jednak nie zostało to odnotowane. Stąd też rok 776 p.n.e. uznawany jest za datę powstania Igrzysk Olimpijskich, a także za pierwszy udokumentowany fakt historyczny w dziejach Grecji. Igrzyska odbywały się co cztery lata, przy czym 4-letni okres pomiędzy kolejnymi igrzyskami nazywano olimpiadą. Na czas trwania igrzysk obowiązywało w Grecji olimpijskie zawieszenie broni i prawo pokoju bożego - ekechejria - zapewniające bezpieczeństwo uczestnikom i widzom. Pogwałcenie ekechejrii traktowane było jak świętokradztwo i zdarzało się niezwykle rzadko (karane to było najczęściej grzywną). Początkowo igrzyska trwały jeden dzień, ale w miarę wzrostu liczby dyscyplin czas zawodów wydłużył się do 5 dni (od około 400r. p.n.e.).

Prawo do udziału w zawodach mieli tylko wolni obywatele greccy (później helleńscy), o nieposzlakowanej opinii, nie karani za zbrodnie (morderstwa). Uczestniczyć mogli tylko mężczyźni i to zarówno jako zawodnicy jak i widzowie - kobietom za próbę oglądania igrzysk mogła grozić nawet kara śmierci. Zawodnicy, oceniani na podstawie wyglądu zewnętrznego, startowali w dwóch grupach: juniorów i seniorów. Przez 10 miesięcy poprzedzających igrzyska zobowiązani byli do intensywnych treningów. Przez ostatni miesiąc ćwiczyli w Olimpii pod okiem doświadczonych instruktorów. Obowiązywały ich także specjalne rygory. Zamiast mięsa spożywali tylko ser, nie wolno im było pić wina itp.

 Najważniejszym punktem igrzysk były konkurencje sportowe. Początkowo w Olimpii jedyną dyscypliną był bieg na jeden stadion (w Olimpii: 192,28 m). Pierwszym znanym zwycięzcą był Koroibos, kucharz z pobliskiego Elis - wygrał on bieg na pierwszych igrzyskach. Z czasem doszły kolejne dyscypliny. W VIIw. p.n.e. było już ich dziesięć:

Bieg krótki (dromos) - na długości stadionu, odpowiednik współczesnych sprintów
Bieg podwójny (diaulos)- bieg na podwójnej długości stadionu
Bieg długodystansowy (dolichos) - bieg na długości 7-24 stadionów
Pięciobój (pentathlon) - składał się z: biegu, skoku, rzutu dyskiem i oszczepem, zapasów
Walka na pięści (pygme) - początkowo gołe pięści, potem okryte rzemiennymi "rękawicami"
Zapasy (pale) - pierwowzór współczesnych zapasów klasycznych
Zapasy w stylu wolnym (pankration) - połączenie walki na pięści i zapasów, dozwolone było też kopanie
Bieg w zbroi (hoplites) - bieg w kompletnej zbroi (25 kg) ciężkiej piechoty greckiej
Wyścigi rydwanów - otwarty dwukołowy pojazd zaprzęgnięty w 4 (najczęściej) lub 2 konie
Wyścigi konne - jeździectwo - najistotniejsza była szybkość, a nie jak dzisiaj styl
Zawody trębaczy i heroldów - konkurencje mało sportowe....

 Początkowo zwycięzcy w każdej konkurencji otrzymywali nagrody symboliczne - gałązkę palmową po zakończeniu konkurencji i wieniec oliwny na zakończenie igrzysk. Nagradzano tylko zdobywców pierwszego miejsca. Z czasem zawodnicy zaczęli reprezentować miasta-państwa - pojawił się nacjonalizm i zawodowstwo. Zmieniły się też nagrody - zwycięzcy byli hojnie nagradzani przez sponsorujące je miasta-państwa. Specjalnym ceremoniałem była dekoracja zwycięzców. Po zakończeniu wszystkich konkurencji herold ogłaszał imię wygrywającego i jego ojca oraz nazwę miejscowości, z której pochodził, a następnie zakładano mu na głowę wieniec oliwny. Tradycja nakazywała, by gałązki pochodziły ze starej, świętej oliwki rosnącej na zachód od świątyni Zeusa, ścinał je młody chłopiec złotym nożem (nożycami ?). Wyrażano w ten sposób fakt, że nagroda pochodzi od Zeusa, a nie od ludzi. Po dekoracji nagrodzeni w towarzystwie delegacji ze swoich miast składali ofiary na ołtarzach bóstw oraz dary dla świątyni. Na zakończenie igrzysk organizatorzy wydawali ucztę z udziałem wszystkich olimpijczyków. Nazwiska sportowców umieszczano w specjalnych spisach. Wielokrotny zwycięzca, oprócz wieńca oliwnego i ewentualnej nagrody, miał prawo do posiadania swego posągu w Olimpii.

Greckie Igrzyska Olimpijskie organizowane były prawie 300 razy - do 393r. n.e., kiedy to cesarz Teodozjusz I Wielki, zakazał ich organizowania, traktując je jako kultywowanie zwyczajów pogańskich. Jednak Olimpia do dnia dzisiejszego wiąże się z Igrzyskami Olimpijskimi. Od 1936r. ogień olimpijski wzniecany jest każdorazowo w ruinach świątyni Hery w Olimpii za pomocą skupionych promieni słonecznych. Następnie przenoszony jest sztafetą biegaczy na miejsce igrzysk.